Poczuj sztukę… nosem!

Otaczający nas świat doświadczamy za pomocą różnych zmysłów. Jeśli chodzi o sztukę, to najczęściej jest to oczywiście wzrok. Jednak okazuje się, że nie tylko. Dzieła sztuki możemy też podziwiać, eksplorować czy analizować za pomocą… nosa.

Zmysł węchu

Węch jest jednym z najstarszych zmysłów jakie posiadamy. Z czasem, w wyniku ewolucji i rozwoju układu nerwowego, jego znaczenie zmalało na rzecz innych zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku. To co jednak wyróżnia węch, to fakt, że kora węchowa mózgu odpowiedzialna za odbiór impulsów znajduje się bezpośrednio nad nosem. Dzięki temu droga, jaką muszą pokonać impulsy elektryczne, jest stosunkowo krótka. Warto jednak zaznaczyć, że każdy inaczej odbiera zapachy, a nawet u tego samego osobnika ich odbiór może się zmieniać, w zależności od pory roku, wieku, a u kobiet również od fazy cyklu miesiączkowego.

 

Zapach w sztuce

Biorąc pod uwagę różnorodność i zmienność odczuwania zapachów, ciekawe wydaje się ich użycie w instalacjach artystycznych. A jak się okazuje, nie jest ich wcale tak mało, zwłaszcza w sztuce współczesnej.

Przykładem takiej instalacji jest Smell, The Beauty of Decay: SmellScape Central Park autorstwa Sissel Tolaas, pokazywana w ramach Design Triennale w Cooper Hewitt Smithsonian Design Museum. Jej główny element stanowiła ściana, pomalowana specjalną farbą, która pod wpływem dotyku uwalniała zapach roślin rozkładających się jesienią w parku. Była to odpowiedź artystki i badaczki specjalizującej się w olfaktologii na motyw przewodni wystawy: piękno, a także zabawa z tradycyjnym rozumieniem tego słowa. Bo czym tak naprawdę jest „piękny zapach”…

 

Instalacje angażujące zmysł węchu tworzą również polscy artyści. W 2013 roku Justyna Gruszczyk w ramach wystawy Oddech w Bunkrze Sztuki zaprosiła odbiorców (bo nie możemy ich przecież nazwać widzami:) do poszukiwania specjalnie skomponowanego na tę okoliczność zapachu w różnych zakątkach galerii. Według artystki to właśnie powonienie powinno być nowym medium poznawania świata i drogą do refleksji nad nim, a nie wzrok, który przez nadmiar bodźców nie jest wystarczający, a może wręcz stanowić przeszkodę.

Okazuje się, że również dzieła tradycyjne, na przykład malarskie czy graficzne, można poznawać za pomocą zmysłu węchu. Jedyna polska senselierka Marta Siembab, która była gościem pierwszego wydania naszego magazynu Mandala Review, stworzyła ilustracje olfaktoryczne do prac Zdzisława Beksińskiego. Jest to swoista zapachowa interpretacja obrazów, jak mówi sama autorka: „pomost, który łączy świat Jego wyobraźni (Beksińskiego – przyp. red.) z naszą intymną pamięcią węchową”. Być może więc kluczem do percepcji sztuki w przyszłości będzie zaangażowanie jak największej liczby zmysłów. W końcu mamy ich aż pięć, nie tylko wzrok.